Diabetes treft velen onder ons, ofwel onder de vorm van de auto-immuunziekte Diabetes type I, ofwel onder de vorm van diabetes type II, ook wel ouderdomssuiker genaamd.
Bijna alles wat we eten bevat suikers. Tijdens de vertering worden deze verschillende suikers afgebroken tot mono-sacchariden zoals glucose, die vanuit de darm opgenomen worden in het bloed. Het bloed transporteert de glucose naar diverse lichaamscellen. Onder invloed van insuline wordt glucose opgenomen in deze lichaamscellen, die de suiker verbranden en omzetten naar energie. Deze insuline wordt geproduceerd in de pancreas.
Bij diabetes type I is er een slecht werkende pancreas, waardoor er insuline dient ingespoten te worden om de bloedsuiker te regelen. Het is ook belangrijk dat de suikerwaarde in het bloed regelmatig gemeten wordt, aangezien de dosis insuline afhankelijk is van de waarde van de bloedglucose enerzijds en van de hoeveelheid suiker in de maaltijd anderzijds.
Bij type II diabetes worden de lichaamscellen minder gevoelig voor insuline, waardoor er meer insuline nodig is om evenveel suiker op te nemen uit de bloedbaan. De pancreas kan doorgaans ook meer produceren dan wat gemiddeld nodig is voor een persoon zonder diabetes. Zo lang de pancreas kan voorzien in de verhoogde vraag blijft de bloedglucose dan ook onder controle. Na een bepaalde tijd botst de pancreas echter op zijn grenzen en kan niet meer voldaan worden aan de verhoogde vraag. Op dat moment kan er niet meer voldoende glucose opgenomen worden uit de bloedbaan en is de bloedsuiker verhoogd. Dit kan verholpen worden door leefstijlaanpassingen, zoals gezonde voeding, gewichtsverlies bij overgewicht en meer lichaamsbeweging, om op die manier de lichaamscellen weer gevoeliger te maken voor insuline, waardoor er weer voldoende insuline kan geproduceerd worden om de aanwezige hoeveelgheid glucose uit het bloed op te nemen. Indien leefstijlaanpassingen onvoldoende blijken te helpen, kan orale medicatie ingeschakeld worden. Na X-aantal jaren moet er mogelijk ook van orale medicatie omgeschakeld worden naar het inspuiten van insuline. Ondanks het gebruik van orale medicatie of inspuitingen, blijft het ook belangrijk om aandacht te hebben voor leefstijlaanpassinen.
Op dit moment hebben de Moslims hun vastenmaand, de Ramadan. Dit jaar loopt deze vastenmaand van dinsdagavond 13-04-2021 tot woensdagavond 12-05-2021. Tijdens deze periode mag er niet gegeten of gedronken worden van zonsopgang tot zonsondergang. Personen die ziek zijn worden vrijgesteld van deze periode van vasten, dus iemand met een diagnose van diabetes, hoeft niet mee te doen aan de Ramadan. De Ramadan is echter veel meer dan een maand niet eten en drinken, het vasten op zich heeft een grote invloed op het fysiek en het mentaal welzijn, maar daarnaast is het ook een maand voor goede daden, spiritualiteit, sociale interactie en medeleven. Deze maand heeft dus een prominente plaats in het leven van de Moslims, waardoor velen, ondanks ziekte, toch graag willen deelnemen aan deze vastenmaand.
Maar wat is de invloed van het vasten op diabetes?
Is het veilig om te vasten of niet? Deze vraag is niet zo eenvoudig te beantwoorden. De ene persoon is de ander niet. Het is voor iedere persoon met diabetes dan ook belangrijk om voorafgaand aan de Ramadan een medische follow-up te laten doen en in functie van deze parameters de mogelijkheden om aan de Ramadam deel te nemen te bespreken met zijn zorgprofessionals, zoals de huisarts en de diëtist. Het gebruik van diabetesmedicatie moet wellicht aangepast worden indien er aan de Ramadan deelgenomen wordt, maar er moet ook aandacht geschonken worden aan de aard van de voeding die genuttigd wordt tijdens de Iftar (de maaltijd na zonsondergang), de Suhoor (de maaltijd voor zonsopgang) en de snacks die eventueel tussen beide maaltijden genuttigd worden. Er zijn immers een aantal risico’s voor diabetici die deelnemen aan de Ramadan, zoals:
- Hypoglycemie, vooral in de uren voorafgaand aan de Iftar
- Ernstige hyperglycemie na de hoofdmaaltijden. De maaltijden, vooral de Iftar, zijn vaak zeer uitgebreid (tot wel 1500kcal en meer) en rijk aan snelle suikers.
- Dehydratatie, vooral bij lange vastendagen en in warmere klimaten.
- Een belangrijke gewichtstoename door een hoge energie-inname, gecombineerd met weinig lichaamsbeweging.
- Onevenwichten in elektrolietenbalans.
- Nierfalen, vooral bij ernstige dehydratatie, zeker bij risicopersonen als ouderen en personen met nierproblemen.
Het gaat hier over ernstige risico’s, die koste wat het kost vermeden dienen te worden. Om die reden werd er dan ook door de International Diabetes Federation en de Diabetes & Ramadan International Alliance een Ramadan Nutrition Plan opgesteld, met aandachtspunten voor diabeten die in overleg met hun gezondheidsprofessionals toch beslissen om aan de Ramadan deel te nemen, om de risico’s op gezondheidsproplemen gelinkt aan hun diabetes in te perken. Ben je diabeet en wens je deel te nemen aan de Ramadan? Maak dan ook gebruik van de beschikbare richtlijnen en bespreek dit zeker met je gezondheidsprofessionals. De richtlijnen zijn immers opgesteld door verschillende internationale diabetesinstituten, en zijn uiteraard volledig conform de Ramadan-richtlijnen.
Met dit artikel wil ik voornamelijk personen met diabetes bereiken die deelnemen aan de Ramadan, aangezien de Ramadan bezig is en dit onderwerp bijgevolg zeer actueel is, maar ook diabeten die niet tot de Moslim-gemeenschap behoren kunnen hier een blik op werpen. Tijdens de Ramadan wordt er ’s nachts gegeten i.p.v. overdag. Er is dus een verschuiving van het dag-nachtritme. Deze verschuiving is er ook wanneer je op vakantie gaat, en enkele uren tijdsverschil moet overbruggen, of wanneer je in een 3-ploegensysteem werkt en je werk en rusttijden bijgevolg wekelijks veranderen. Maar ook personen kiezen voor intermittend fasting kunnen een aantal tips uit deze richtlijnen halen. De richtlijnen zijn zeer algemeen en bijgevolg breed inzetbaar.
De belangrijkste aandachtspunten zijn:
- Voldoende drinken en dan vooral water drinken, terwijl suikerrijke en cafeïnerijke dranken best beperkt worden.
- Beperk je totale calorie-inname. Als het een tijd geleden is dat je je laatste maaltijd gebruikte en je hebt grote honger, dan is het verleidelijk om een zeer grote en calorierijke maaltijd te gebruiken op het moment dat je wel mag eten. Vermijd dit, maar kies op dat moment eerder voor eiwitrijke en vezelrijke voedingsmiddelen, die je een gevuld gevoel geven zonder ook caloriebommen te zijn.
- Probeer een relatief normaal maaltijdpatroon aan te houden, ook al is er een verschuiving in de maaltijdmomenten.
Als afsluitende boodschap wil ik vooral nog meegeven dat je ingrijpende veranderingen in je maaltijdpatroon, zoals vasten, een bepaald dieet dat je wil volgen, werk in ploegen of een verre reis best wel ingrijpend kunnen zijn voor je lichaam, zeker als je diabeet bent. Het is dan ook belangrijk om dit steeds met je arts en je diëtist te bespreken. Iedere persoon is anders en heeft andere parameters. Het kan perfect zijn dat je bevriend bent met een andere diabeet die ogenschijnlijk in dezelfde situatie zit als jij zelf, maar dat deze persoon toch andere adviezen krijgt. Veel is dan ook afhankelijk van de bloedwaarden en ook hier geld dat een medisch advies of een voedingsadvies steeds persoonlijk is en niet zomaar kan overgenomen worden van iemand anders.
