Ondervoeding is in onze maatschappij van overvloed een zwaar onderschat probleem. We hebben immers de neiging om meteen te denken aan uitgemergelde personen die leven in landen in oorlog of waar hongersnood heerst. Eventueel komt het idee van een bejaarde die slechts enkele hapjes van zijn of haar bord pikt nog in ons op, maar eigenlijk verwachten we geen ondervoeding in een land van overvloed zoals België.
Niks is echter minder waar! Ook bij ons komt ondervoeding frequent voor. 10% van de thuiswonende senioren is ondervoed, 20 tot 62% van de ouderen in ziekenhuizen en 50 tot 90% van de bewoners van woonzorgcentra. Maar ondervoeding is hier bij ons niet alleen een probleem van ouderen: personen die (chronisch) ziek zijn of last hebben van kauw- of slikproblemen, personen die leiden aan een eetstoornis, mensen in armoede, personen met maag-darmproblemen, maar ook personen die een ernstige vorm van Covid-19 gehad hebben of personen die al te lang op dieet zijn kunnen ondervoed zijn. Vaak gaat het over personen met een laag lichaamsgewicht, maar ondervoeding komt ook zeer vaak voor bij personen met een normaal of hoog lichaamsgewicht.
Er is een groot risico op ondervoeding bij 5% ongewenst gewichtsverlies op een maand tijd of bij 10% of meer ongewenst gewichtsverlies op een periode van 6 maanden. Een lage BMI kan, maar hoeft niet noodzakelijk een aanwijzing van ondervoeding zijn. Maar ook personen die misschien wel veel calorieën opnemen, maar weinig groenten en fruit eten, kunnen ondervoed zijn. Mogelijk hebben zij een normaal gewicht of zijn ze zelfs zwaar, maar ontbreken ze de nodige vitaminen en mineralen. En dan is er nog de groep die al een gans leven op dieet is, desondanks er niet in slaagt gewicht te verliezen en bij wijze van spreken dik wordt van naar een glas water te kijken. Vaak zie je dat deze personen weinig calorieën gebruiken en hoewel ze hun energie vaak wel uit gezonde voedingsmiddelen halen, ze er toch niet in slagen om voldoende vitaminen en mineralen op te nemen. Mogelijk gaat dit ook gepaard met een gebrek aan spiermassa, door een tekort aan eiwitten in de voeding.
Een gebrek aan spiermassa komt trouwens meestal voor bij personen die ondervoed zijn. Ongewenst gewichtsverlies, al dan niet wegens ziekte, gaat vaak gepaard met verminderde beweging, terwijl, zeker bij ziekte, er net meer energie gebruikt wordt door het lichaam. Het lichaam gaat in dat geval vaak de aanwezige spiermassa, die minder gebruikt wordt en bijgevolg toch niet zo nuttig is, verbranden en omzetten tot energie, wegens gebrek aan voldoende energie uit voeding. Een persoon met overgewicht die onverwacht gedurende enkele weken in het ziekenhuis terechtkomt zie je immers zienderogen vermageren. En doorgaans is het niet de buik die verdwijnt, maar zijn het wel de armen en de benen (de spieren dus) die vermageren. Maar ook ouderen, die te weinig eten, ongeacht de oorzaak hiervan, hebben last van zwakte, krachtverlies (ze geven een slap handje) en vermoeidheid.
Aangezien ondervoeding ook ernstige gevolgen heeft, zoals de achteruitgang van hart- en longcapaciteit, een verminderde wondgenezing, een verminderde levenskwaliteit, een verminderde respons op een medische behandeling, maar ook een verhoogde vatbaarheid voor infecties en complicaties een langere opnameduur bij een ziekenhuisopname en een verhoogde sterftekans, is het zeer belangrijk om ondervoeding te herkennen. Als je het herkent, is het belangrijk om het bespreekbaar te maken en het er ook over te hebben met de huisarts van de persoon in kwestie. Het is ook belangrijk om iets te doen aan de ondervoeding. Dit is echter verschillend van persoon tot persoon en in functie van de specifieke problematiek. Uiteraard moet je met iemand die te weinig eet op een andere manier omgaan dan met iemand die ongezond eet of met iemand die door smaakverlies de interesse in de maaltijd verloren heeft. Aangezien een verandering in het gewicht een indicatie kan zijn van een verandering in de voedingsstatus, maar gewicht niet alles zegt, is het zeker zinvol om ook eens contact op te nemen met een diëtist om op die manier zowel de kwantiteit, de kwaliteit, de algemene voedingswaarde, maar ook de maaltijdbeleving te bekijken en hopelijk de persoon die ondervoed is op een aangename en haalbare manier naar een betere voedingsstatus en bijgevolg ook een betere algemene gezondheid te brengen.
Heb je vragen, twijfels of onzekerheden rond voeding of ondervoeding? Bespreek het dan zeker met je huisarts of diëtist!
