Op 28 mei 2020 verscheen in The New England Journal of Medicine het artikel ‘Eucaloric Very –Low-Carbohydrate Ketogenic Diet in Acromegaly Treatment’ van E.C. Coopmans et all. Acromegalie of reuzengroei komt niet heel vaak voor, jaarlijks zijn er 3 tot 6 nieuwe diagnoses per miljoen personen, maar de behandeling en medicatie heeft vaak belangrijke bijwerkingen. Als voeding die bijwerkingen kan beperken, dan vinden wij dat zeker de moeite waard en willen wij hier graag een artikel aan wijden.
Wat is reuzengroei?
Acromegalie is een zeldzame ziekte, waarbij een goedaardige tumor groeit in de hypofyse. Het gevolg hiervan is dat er te veel groeihormoon en groeifactor IGF-1 geproduceerd wordt. Patiënten die de ziekte op jonge leeftijd krijgen, kunnen hierdoor extreem lang worden, tot wel 2,5 m. Krijg je de ziekte pas op latere leeftijd, nadat je skelet al volledig verbeend is, dan groei je niet verder in lengte, maar zijn het vooral de extremiteiten die vergroten, zoals handen, voeten, neus, kin en oren.
De effectieve reuzengroei komt doorgaans pas naar voren in een later stadium van de ziekte. De eerste kenmerken zijn doorgaans hoofdpijn, algemene vermoeidheid, gewrichtspijn, toegenomen transpiratie, zwelling van zachte weefsels zoals lippen en tong en achteruitgang van het zicht. Verder staan de tanden vaak verder uiteen, is de stem dieper en hebben deze personen vaak meer last van artrose.
Hoe wordt reuzengroei behandeld?
Een eerste en zeer belangrijke stap in de behandeling, is het verwijderen van te tumor. Doordat deze echter vaak pas in een laat stadium van de ziekte ontdekt wordt, is het volledig verwijderen van de tumor vaak niet meer mogelijk voor de neurochirurg.
Kan de tumor niet volledig verwijderd worden, dan is vaak een levenslange medicamenteuze behandeling nodig. Deze behandeling is doorgaans 2-ledig.
Enerzijds, krijgen de patiënten doorgaans inspuitingen met somatostatine. Dit is een langwerkend hormoon dat de productie van groeihormoon in de hypofyse afremt. Niet iedereen reageert hier echter goed op: enerzijds omwille van bijwerkingen die ze ondervinden van de medicatie, maar anderzijds ook omdat het effect van de behandeling vaak onvoldoende groot is en de IGF-1 waardes nog steeds te hoog blijven. Naar bijwerkingen toe is het zo dat somatostatine, wat trouwens ook van nature geproduceerd wordt in de hypothalamus en de alvleesklier, niet alleen invloed heeft op de productie van IGF-1, maar evengoed op de productie van insuline, glucagon en schildklierhormonen. Deze stofjes regelen belangrijke processen in ons lichaam, waaronder onze suikerhuishouding, ons vetmetabolisme, onze temperatuursregeling en nog veel meer, waardoor het voor zich spreekt dat een ontregeling van deze mechanismen belangrijke gevolgen kan hebben.
Indien ondanks de behandeling met somatostatine de IGF-1 waardes nog steeds te hoog blijven, wordt het tweede luik van de behandeling opgestart, waarbij naast de somatostatine-injecties pegvisomant ingezet wordt. Pegvisomant is een zeer duur medicijn (75-230 EUR per dag) dat op zijn beurt ook de nodige bijwerkingen heeft en een belangrijke impact heeft op de lever.
Zijn er alternatieve behandelingen mogelijk?
De publicatie waarnaar bovenaan in dit artikel verwezen wordt, vloeit voort uit een wetenschappelijk onderzoek waarin gezocht werd naar een alternatieve behandeling. Het aantal deelnemers aan dit onderzoek is met 11 deelnemers zeer beperkt en bijgevolg zou je het onderzoek als niet significant kunnen afdoen, maar gezien het beperkt aantal personen dat lijdt aan deze aandoening en de uitgesproken resultaten van de studie, denk ik dat het onderzoek niet zomaar genegeerd kan worden. De deelnemers aan deze studie hadden, ondanks de somatostatine-injecties, allemaal nog te hoge IGF-1 waarden en bij hen werd ingezet op het keogeen dieet als alternatieve behandeling in de plaats van de behandeling met pegvisomant. De studie liep gedurende 2 weken en het ketogene dieet dat gevolgd werd, bevatte maximaal 35 g koolhydraten per dag. De koolhydraatbeperking vermindert de aanmaak van insuline en door de beperktere aanmaak van insuline zorgt ervoor dat er in de lever ook veel minder IGF-1 kan aangemaakt worden. Bij 10 van de 11 deelnemers aan de studie normaliseerde het ketogeen dieet zowel het gehalte aan groeihormoon als het IGF-1 gehalte. De ene persoon die nog te hoge waarden had, had wel een substantiële daling van het gehalte aan groeihormoon, maar had aan het begin van de studie de hoogste insulineresistentie. Met andere woorden, om evenveel glucose op te nemen uit het bloed, is er bij deze persoon veel meer insuline nodig. Wellicht was er dus te veel insuline aanwezig, waardoor er ook nog te veel IGF-1 kon geproduceerd worden. Naast het normaliseren van de IGF-1 waarden rapporteerden de deelnemers bovendien een gunstig effect op hun welbevinden: ze voelden zich zowel fitter als energieker.
Na de studieperiode van 2 weken besloten 6 van de 11 deelnemers om het ketogeen dieet in een minder strenge vorm verder te zetten. In deze vorm werd 80 g koolhydraten per dag toegestaan. Deze verderzetting leidde bij 3 van de deelnemers zelfs tot een dosisvermindering van de somatostatine-behandeling. Een van de deelnemers merkte hierbij op dat hij veel minder last had van bijwerkingen en dat het goed voelt om zijn gezondheid meer zelf in de hand te hebben.
Bemerkingen
Het betreft een kortlopende studie met een beperkt aantal deelnemers. Resultaten op lange termijn zijn dus voor deze specifieke doelgroep nog niet bekend. Bijkomend onderzoek is dus zeker wenselijk. Bovendien heeft dit dieet impact op de hoeveelheid medicatie die nodig is en moet individueel de invloed van het dieet op de bloedwaarden bepaald worden. Ik wil je als diëtist met plezier helpen met de invulling en praktische uitwerking van het dieet, maar dit kan alleen in overleg met je behandelend arts, aangezien hij de bloedwaarden en het resultaat van het dieet moet beoordelen. Bovendien is een streng ketogeen dieet niet gemakkelijk vol te houden en daarom niet voor iedereen weggelegd. Bovendien is een ketogeen dieet niet zomaar hetzelfde als aardappelen brood en pasta schrappen van je menu. Deze voedingsmiddelen leveren belangrijke voedingsstoffen zoals vitaminen en mineralen, die belangrijke functies hebben in ons lichaam. Het is dus belangrijk dat je het ketogeen dieet volgt onder begeleiding van een diëtist, om op die manier nutritionele tekorten te voorkomen.
Het ketogeen dieet bij uw diëtist
Wanneer je een ketogeen dieet volgt, zal je je koolhydraatgehalte sterk beperken. Je eiwitgehalte blijft behouden of wordt licht verhoogd en vooral je vetinname zal stijgen. Koolhydraten vormen echter de basisbrandstof van je lichaam. Ga je je koolhydraatinname sterk inperken, dan moet je lichaam overschakelen op een andere energiebron. Bij het verbranden van vetten, worden er in de lever ketonen gevormd. Voor de hersenen zijn ketonen, naast glucose, de enige andere energiebron op basis waarvan ze kunnen functioneren. Spieren kunnen ook eiwitten gebruiken als brandstof, maar de hersenen dus niet. Bij een te lage koolhydraatinname, zal je lichaam na uitputting van de lichaamseigen voorraden aan glucose dus genoodzaakt zijn om in ketose te gaan en vet als brandstof te gebruiken.
Wanneer vet als brandstof gebruikt wordt, dan kan zowel je lichaamseigen vetvoorraad aangesproken worden als brandstof, als vet uit de voeding. Op deze manier kan het ketogeen dieet zowel ingeschakeld worden als vermageringsdieet als als medisch dieet. Wanneer het ketogeen dieet gebruikt wordt als vermageringsdieet, dan wordt de totale calorie-inname enigszins beperkt. In dat geval kunnen er onvoldoende calorieën uit de voeding gehaald worden, en moet het lichaam noodgedwongen overschakelen op de verbranding van lichaamseigen vetten. Wanneer het dieet toegepast wordt om medische redenen en de verbranding van lichaamseigen vetten niet gewenst is, dan streeft men naar een voldoende grote calorie-inname, waarbij het lichaam voldoende energie kan halen uit de verbranding van stoffen die met de voeding het lichaam binnen komen.
Er zijn verschillende ketogene diëten die op de markt aangeboden worden. Het is echter belangrijk om een dergelijk dieet te volgen onder begeleiding van een diëtist, om een voldoende grote inname van alle benodigde voedingsstoffen te garanderen. Bovendien is het zowel bij een vermageringsdieet als bij een ketogeen dieet om medische redenen belangrijk om voldoende gevarieerd te eten en de voeding op te bouwen naar een gezonde voeding die op lange termijn kan volgehouden worden. Deze opbouwende fase moet onder begeleiding en gecontroleerd gebeuren. Hierbij zal je diëtiste steeds in de gaten houden dat de nodige vitaminen en mineralen die aangeleverd worden door typische koolhydraatbronnen als aardappelen, brood en pasta in al deze fases in voldoende mate vertegenwoordigd worden. Desalniettemin zal dit dieet steeds voldoende aandacht vragen van de persoon die het dieet volgt. Wanneer er op een dag te veel koolhydraten in de voeding zitten, zal je lichaam immers uit ketose gaan. Wil je nadien terug verder gaan met je ketogeen dieet, dan moet je lichaam opnieuw in ketose gaan. De omschakeling vraagt telkens een aanpassingsperiode van je lichaam die ook lichamelijke klachten als hoofdpijn met zich meebrengen. Het is dan ook belangrijk om de koolhydraatinname tijdens het dieet zo constant mogelijk te houden om deze overgangsklachten zo veel mogelijk te beperken.
