Geen gluten eten: een paar jaar geleden was het een rage. Mensen voelden zich er beter bij en voelden zich gezonder, maar is het ook gezonder?
Enkele voorbeelden:
Sofie was 41 toen ze zienderogen begon te vermageren. In het begin vond ze dat leuk, want er mochten wel een paar kilootjes af, maar het stopte niet met een paar kilootjes… Bovendien had Sofie last van diarree en misselijkheid en voelde ze zich ook hoe langer hoe slechter in haar vel. Ze onderging heel wat onderzoeken en kreeg uiteindelijk de diagnose: coeliakie. Ze paste haar voeding aan, waardoor haar gewicht zich weer stelselmatig begon te stabiliseren en ze zich ook weer fitter begon te voelen. Maar eenvoudig is het niet: hoewel er veel glutenvrije producten op de markt zijn, een kleine misstap wordt meteen afgestraft met hevige krampen en diarree. En een kleine misstap mag je echt letterlijk nemen: een bezoekje aan de frituur, waarbij haar eigen glutenvrije kippesaté gebakken werd in hetzelfde frituurvet waarin ook gepaneerde snacks gebakken werden of haar glutenvrije boterham besmeren met boter uit het gezinsbotervlootje, waarin sporen van gewoon brood achtergebleven zijn, is al voldoende om een heftige reactie uit te lokken. En dan spreek je nog niet over de goesting om eens in een overheerlijke koffiekoek van de warme bakker te bijten… Het dieet is levenslang en fouten worden meteen afgestraft.
Maar het verhaal is niet altijd zo zwart-wit: Ella is 6 jaar en heeft al vanaf de geboorte pech met haar gezondheid. Ze heeft al heel wat zware operaties ondergaan en bracht al bijna 1/3 van haar jonge leven door in ziekenhuiskamers. Desondanks staat Ella haar mannetje en wil ze door anderen geen speciale behandeling krijgen of zich anders voelen dan de rest. Maar Ella is zeer klein voor haar leeftijd. Oorspronkelijk werd daar niet zo veel aandacht aan besteed en ging men ervan uit dat al haar energie ging naar herstel van de zware operaties, maar na een tijdje maken de dokters zich toch zorgen over haar lengte en gebeuren er bijkomende onderzoeken. Ook bij Ella werd coeliakie vastgesteld. En ja, bij nader inzien was ze amper van tafel als ze al op de WC zat, maar dat was ze gewoon, dat was al haar hele leven zo en dat was het minste van haar zorgen, want dat belemmerde haar niet om naar school te gaan of te spelen met haar vriendinnen. Maar Ella neemt niet voldoende voedingsstoffen op uit haar eten omdat haar darmslijmvlies beschadigd is door de coeliakie, waardoor ze groeiachterstand oploopt. En Ella weet wat ze wil, het is een vechtertje en ze gaat 200% voor wat ze staat en hetzelfde zijn als al de rest heeft voor haar een hoge prioriteit, dus een dieet waar ze niet meteen de gevolgen van ziet…? Thuis tot daar aan toe, maar op feestjes en bij vrienden wil ze meedoen met de rest… Maar kleiner zijn dan haar leeftijdsgenootjes is voor Ella niet het enige gevolg van haar coeliakie als ze haar dieet niet volgt. Op lange termijn zijn er ook mogelijke gevolgen heeft ze met een onbehandelde coeliakie een verhoogd risico op het ontwikkelen van kanker ter hoogte van haar spijsverteringskanaal en op osteoporose.
De verhalen van Sofie en Ella zijn enkele verhalen van personen met coeliakie. Er zijn enkele typische verhalen, maar de ziekte kan zich op verschillende manieren presenteren en op heel verschillende manieren naar voren komen. Dit gebeurt soms vanaf de geboorte of op zeer jonge leeftijd, maar soms wordt het ook pas op latere leeftijd vastgesteld.
Maar wat is coeliakie nu precies?
Coeliakie, uitgesproken als seuliakie, ook wel glutenintolerantie of glutenenteropathie genoemd, is een ziekte waarbij gluten ontstekingen veroorzaken van je darmslijmvlies, waardoor belangrijke voedingsstoffen niet meer opgenomen kunnen worden en je lichamelijke klachten krijgt. Er bestaan gradaties van de ziekte en de klachten zijn niet bij iedereen dezelfde en even duidelijk. De klachten van Sofie zijn het meest voorkomend: buikkrampen, hevige diarree en misselijkheid. Gewichtsverlies is een mogelijk gevolg, maar ook constipatie en gewichtstoename zijn mogelijk. Maar zeker volwassenen die pas op latere leeftijd hun diagnose kregen, hebben vaak niet meer klachten dan alleen vermoeidheid. Kijken we dan weer naar het verhaal van Ella, dan merken we dat bij kinderen zonder zeer uitgesproken klachten groeiachterstand een belangrijk teken van de ziekte kan zijn.
Hoe wordt coeliakie vastgesteld?
De eerste stap die gewoonlijk gezet wordt bij een vermoeden van coeliakie, is een bloedonderzoek naar anti-gliadine antistoffen. Hiervoor zijn verschillende onderzoeken mogelijk, waarbij het ene als wet goedkoper is dan het andere en waarbij het ene ook al een grotere foutenmarge heeft dan het andere. Gewoonlijk wordt er, wanneer er een sterk vermoeden van coeliakie is, ook nog een biopt genomen van de dunne darm. Bij personen met coeliakie die wel gluten eten, ontstaat er immers schade aan het oppervlak van de dunne darm. De opname van voedingsstoffen vindt namenlijk plaats in de dunne darm en om die reden plooien met vingervormige uitsteeksels, ofwel darmvlokken. Deze zijn nodig om het contactoppervlak van de dunne darm met de spijsbrij zo groot mogelijk te maken en zo veel mogelijk voedingsstoffen vanuit de dunne darm op te nemen naar het bloed, dat er voor zorgt dat deze voedingsstoffen getransporteerd worden naar alle plaatsen in ons lichaam die deze voedingsstoffen nodig hebben. Bij een niet behandelde coeliakie worden de darmvlokken afgevlakt, wat te zien is tijdens zo’n biopsie en wat tot gevolg heeft dat er enerzijds minder voedingsstoffen kunnen opgenomen worden en dat er anderzijds verteringsproblemen ontstaan, want lactase, het enzym dat nodig is om de lactose uit melk te verteren, wordt geproduceerd op de topjes van de darmvlokken.
In sommige landen wordt, afhankelijk van de resultaten van de bloedwaarden, een diagnose van coeliakie soms gesteld op basis van de resultaten van het bloedonderzoek alleen. In België is een bevestiging door een biopt van de dunne darm noodzakelijk om erkenning te krijgen voor de ziekte. Het is ook zo dat je via de mutualiteit bij een erkende coeliakie ook een maandelijkse tegemoetkoming an krijgen voor de aankoop van glutenvrije producten, die doorgaans wel wat duurder zijn dan de glutenbevattende alternatieven.
Wat zijn gluten nu precies?
Gluten zijn eiwitten die voorkomen in tarwe maar ook in andere granen, zoals spelt, rogge en gerst. Haver is van nature glutenvrij, maar wordt vaak gekweekt op velden die in de buurt staan van glutenbevattende granen, waardoor ze soms een beetje gluten kunnen bevatten. Bijgevolg kunnen personen die gluten moeten vermijden alleen haver eten indien het specifiek met het glutenvrij logo verkocht wordt. Gluten zijn rekbaar en kunnen luchtbelletjes vangen, waardoor ze ervoor zorgen dat brood na het rijzen luchtig wordt en geen vast geheel blijft. In onze keuken komen ze dan ook voor in brood, gebak, pasta, maar ook in gebonden sauzen, gepaneerde gerechten of andere gerechten waarin glutenbevattende bloem verwerkt is.
Waaruit bestaat de behandeling van coeliakie?
Wanneer er coeliakie vastgesteld wordt, moet er levenslang een glutenvrij dieet gevolgd worden. Dit is een eenvoudige richtlijn, maar ze is niet altijd even eenvoudig te volgen. In onze Westerse keuken consumeren we immers dagelijks gluten onder de vorm van brood en andere bakkerijproducten, pasta, gebonden sauzen, gehakt,… Maar het vermijden van deze producten alleen is niet voldoende, ze moeten ook afzonderlijk bereid worden: via het frituurvet waarin eerder fishsticks gebakken werden, kunnen gluten overgedragen worden op een glutenvrije snack, via een gemeenschappelijk botervlootje kunnen gluten van gewoon brood overgedragen worden op een glutenvrije boterham en via een cakevorm die niet goed tot in de hoekjes gereinigd is, kunnen gluten overgedragen worden op glutenvrij gebak. Zelfs dergelijke kleine sporen van gluten kunnen het darmslijmvlies beschadigen en hevige klachten uitlokken.
Wat kan je dan wel eten als je coeliakie hebt?
Uiteraard kan je voedingsmiddelen eten die geen gluten bevatten, zoals fruit, groenten, onbewerkte vis of vlees, zuivelproducten,… Maar, gedeeltelijk door de hype die er enkele jaren geleden was rond het vermijden van gluten, zijn er ook heel wat glutenvrije varianten op de markt voor voedingsmiddelen die traditioneel wel gluten bevatten. Denk maar aan glutenvrij brood, glutenvrije pasta op basis van mais of rijst, glutenvrije koekjes en gebak,…
Is coeliakie hetzelfde als een allergie voor gluten?
Neen! Bij coeliakie gaat lokaal je darmslijmvlies aangetast worden door gluten. Bij een allergie voor tarwe of andere glutenbevattende granen, gaat je immuunsysteem reageren wanneer je in contact komt met een bepaald eiwit, bv. met gluten. Er worden dan antistoffen gevormd tegen dat bepaalde allergeen en bij contact met het allergeen met die antistoffen, volgt er een reactie waarbij de mestcellen histamine vrij laten. Die histamine kan lokale reacties zoals maag-darmklachten veroorzaken, zonder dat er daarbij schade hoeft te ontstaan aan het darmslijmvlies, maar ook systemische reacties, waardoor je een bloeddrukval krijgt, een verstropte neus of huiduitslag. Een dergelijke allergie kan vastgesteld worden met een bloedonderzoek of een huidpriktest. De behandeling van de allergie bestaat er ook in om gluten te vermijden, maar afhankelijk van het soort allergische reactie dat je doet, kan je wel bewerkte gluten verdragen, maar geen onbewerkte granen eten, of dien je gluten alleen te vermijden als je gaat sporten of als je ziek bent.
En is coeliakie dan hetzelfde als glutensensitiviteit?
Neen! Bij glutensensitiviteit is er geen sprake van coeliakie of van allergie, maar over een overgevoeligheidsreactie op gluten, die meestal klachten als een opgezette buik, hoofdpijn of vermoeidheid veroorzaakt. Soms worden gluten verdacht, maar zijn ze helemaal niet de oorzaak van de klachten en gaan personen zich beter voelen, niet zozeer omdat ze gluten vermijden, maar omdat ze, doordat ze gluten vermijden, plots veel gezonder gaan leven een meer onbewerkte voeding, groente en fruit consumeren, wat uiteraard hun gezondheid ten goede komt. Soms zitten de gluten er wel voor iets tussen. Dat kunnen we dan vaststellen met een voedings- en klachtendagboek, waarbij we merken dat er klachten zijn als er gluten gegeten worden, die verdwijnen als gluten weggelaten worden en weer terugkomen als er opnieuw gluten gegeten worden. Doorgaans kunnen deze personen wel een beetje gluten verdragen en kan de tolerantiegrens vastgesteld worden, waardoor op de lange termijn gluten niet volledig vermeden moeten worden, maar wel beperkt in hoeveelheid.
Zijn gluten dan ongezond?
Heb je last van coeliakie of een glutenallergie? Dan zijn gluten voor jou inderdaad ongezond. Is dat niet het geval, dan is er niks ongezonds aan gluten aan en horen zij bij een normaal voedingspatroon. Zelfs als je last hebt van een glutensensitiviteit, dan is het de bedoeling dat je gluten blijft eten en dat deze deel uitmaken van je gewone voedingspatroon, alleen moet je zien dat je er niet met overdrijft. Voedingsmiddelen die gluten bevatten, leveren vaak ook bepaalde vitaminen en mineralen die je in andere voedingsmiddelen minder vindt. Bij een glutenvrij dieet is het dus belangrijk om glutenbevattende voedingsmiddelen slim te vervangen. Gluten zijn dus gezond, behalve als je ze niet verdraagt. In dat laatste geval kan je ze niet zomaar schrappen uit je menu, maar bespreek je best met je diëtist hoe je ze kan vervangen, om te vermijden dat je tekorten van bepaalde voedingsstoffen oploopt.
