In Nutrinews van dit voorjaar (2021/2) stond een artikel van I. Coene: Wat bepaalt ons eetgedrag? Op zich niks nieuws onder de zon, maar wel mooi samengevat. Vaak eten we immers zonder er over na te denken, maar daarbij zijn er heel veel factoren die meespelen, waarvan we ons soms wel en soms niet bewust zijn. Een mooie aanleiding dus om hieraan wat aandacht te besteden.
De elementen die ons eetgedrag bepalen worden toegelicht aan de hand van het gedragswiel. Dit stelt dat ons eetgedrag gelinkt is aan onze gezondheid en dat dit gedrag bepaald wordt door interne en externe factoren:
- Interne factoren:
- Competenties:
- Psycho-sociaal
- Lichamelijk
- Drijfveren:
- Reflectief
- Automatisch
- Competenties:
- Externe factoren:
- Fysiek
- Sociaal-cultureel
- Economisch
- Politiek.
Je psycho-sociale vaardigheden, dat is eigenlijk je kennis over (gezonde) voeding. Wat is eetbaar, wat is niet eetbaar. De meesten onder ons zijn niet meer gewoon om de eigen groentjes te kweken, maar gaan naar de supermarkt om daar verse of bewerkte voeding aan te schaffen. Die voeding kennen we als eetbaar en al dan niet lekker. Stel nu dat je verloren loopt in een bos, je hebt geen eten bij en je moet toch enkele dagen zien te overleven op basis van wat je ter plaatse vindt. Op dat moment is de kans reëel dat je psycho-sociale vaardigheden tekort schieten. Je vindt vast nog wel enkele eetbare bessen, maar in dat bos staan wellicht ook heel wat eetbare planten, die we bestempelen als onkruid, maar waarvan we niet durven te eten…
Lichamelijke vaardigheden, dat zijn je fysieke mogelijkheden. Ben je bij een ongeval je beide handen verloren, dan wordt eten met mes en vork wellicht moeilijk, maar drinken met een rietje is waarschijnlijk geen probleem. Bovendien heb je wellicht heel wat alternatieve metoden ontwikkeld om toch een warme maaltijd te kunnen eten.
Maar lichamelijke vaardigheden zijn evengoed jouw mogelijkheden om voedingsmiddelen en voedingsstoffen te verteren en op te nemen. Het gaat hier ook over de hormonale regeling van je voeding: je honger en verzadigingshormonen die beinvloeden hoe veel of hoe weinig je zal eten, maar ook de ontregelde insulinehuishouding van een diabeet. Het gaat hier ook over je allergieën, intoleranties, hart- en vaatziekten en alle andere medische aandoeningen die de manier waarop je met eten (moet) omgaa(n)(t) beïnvloeden.
Reflectief eten of automatisch eten? Deze kan je niet los van elkaar zien, aangezien de meesten onder ons een beetje van beide doen. Reflectief eten is alles wat je bewust doet: zit je op restaurant en ben je verzadigd, maar ziet het toetje op de tafel naast jou er geweldig uit, dan kies je wellicht bewust om wel of geen dessert te nemen. Heb je de gewoonte om een weekmenu op te stellen en op basis daarvan je winkellijstje te maken, dan denk je bewust na over wat er die week op tafel komt. Maar vaak eten we ook automatisch: er staat een kom met Paaseitjes op tafel en pas als je het papiertje in de vuilbak gooit besef je dat je net een chocolaatje in je mond gestoken hebt. Of je gaat wandelen met een vriendin. Onderweg plukt je vriendin een appel van een boom om op te eten, en onbewust doe je hetzelfde. Maar er is ook zoiets als een hedonisch eetgedrag, dat gedreven wordt door een centraal beloningssysteem en dat in onze omgeving met een overvloed aan voedsel vooral ‘beloond’ wordt door steeds grotere hoeveelheden vet- en suikerrijk voedsel. Ook dit is automatisch eten. Binnen dit automatisch eetgedrag zit ook heel wat aangeleerd gedrag: heel veel eetgewoontes die we als peuter en kleuter reeds aanleren en langdurig blijven volgen, worden uiteindelijk een automatisme dat je spontaan blijft aanhouden. Het is dus belangrijk dat je kinderen aanleert hoe ze best omgaan met verleidingen als vet-, suiker- en zoutrijk eten. Maar het is net zo belangrijk om bewust om te gaan met de gevaren van lijngericht eten. Als alles wat je eet gebonden is aan strenge regels en je bent op een bepaald moment moe, gestresseerd of je toegelaten voeding is niet beschikbaar, dan loop je het risico dat je de controle verliest en je eetpatroon in de compleet andere richting doorslaat. Los hiervan heb je ook problematieken als emo-eten, en eetbuien, waarbij automatisch eten getriggerd wordt door bepaalde emoties.
Vervolgens komen we bij de externe factoren. De fysieke factoren gaan over de beschikbare voeding in je eigen omgeving: wat ligt er in je koelkast, wat is er op of in de buurt van je school of je werk, wat is het aanbod van je gebruikelijke supermarkt,…
Sociaal-cultrele factoren hebben betrekking op je eigen cultuur, de cultuur van je tafelgenoten, de opvoedstijl van je ouders, of de sociale normen van de vrienden waarmee je op pad bent. Eet je in een Islamitisch restaurant, dan zal verkenvlees wellicht niet tot de opties behoren. Ga je op stap met vrienden en neemt iedereen een hamburger, dan is de kans groot dat je zelf ook een hamburger zal eten. En ben je op stap met een vriendin die allergisch is aan pinda’s, dan zal je wellicht zelf op dat moment ook geen pinda’s eten.
Economische factoren hebben te maken met kostprijs en marketing. Heb je een beperkt budget, dan zal de prijs mogelijk primeren om de kwaliteit of de voedingswaarde van je maaltijd. Maar ook reclame voor snoep, frisdrank en fast-food, zorgt ervoor dat deze voedingsmiddelen vaker gegeten en gedronken worden en hebben zeker hun aandeel in de huidige obesitasepidemie.
Als laatste zijn er nog de politieke factoren. Dit klinkt heel groots en voor een stuk heeft dit ook betrekking op zaken die ver boven ons hoofd beslist worden, zoals de BTW op voeding, maar hiermee worden ook de regels bedoeld die we kennen uit onze omgeving, zoals het frisdrankbeleid op school, de regels m.b.t. voeding binnen je gezin,…
Een heel verhaal dus om te zeggen dat we veel automatisch eten onder invloed van onze omgeving en diverse omgevingsfactoren, maar ook dat dit automatisch gedrag beïnvloed wordt door zaken die ons als kind aangeleerd werden. Extra belangrijk dus om als ouder voldoende aandacht te besteden aan de voeding, voedingsregels en voedingsgewoonten van je kroost.
Tips nodig voor een gezonde voedings- en levensstijl voor je kids?:
- Verplicht je kind niet om zijn bord leeg te eten: jij bepaalt wat er gegeten wordt, je kind bepaalt hoeveel het eet.
- Maak bewegen leuk.
- Laat je kind niet eten voor de TV.
- Stel een tijdslimiet in voor TV en andere devices.
- Bied nieuwe voedingsmiddelen aan, maar wees geduldig…
- Geef je kind gezonde snacks.
- Niet alleen calorieën zijn balangrijk, maar ook kleur, smaak,… En ook calorierijke voeding mag af en toe.
- Heel het gezin doet mee, dus zelf geef je het goede voorbeeld.
- Beloon nooit met eten of snoep, wel met een knuffel of een verhaaltje!
Heb je graag nog meer info en tips? Download dan de brochure ‘Gezond gebeten voor kiddies’ voor kinderen van 3-6 jaar op www.nice-info.be. Kom je er zelf niet uit en heb je graag begeleiding en bijsturing door een professional? Maak dan een afspraak met je diëtist.
