De ziekte van Alzheimer is, met 70%, de meest voorkomende vorm van dementie. Aangezien 21 september de werelddag dementie 2019 was, vormt dit de ideale aanleiding voor een artikel. Ook in Heist op den Berg, een dementievriendelijke gemeente, ging de werelddag dementie niet onopgemerkt voorbij: op 23 september werden daar de dementievriendelijke handelaars gehuldigd. Deze handelaars hebben gedurende het voorbije jaar op verschillende tijdstippen een aantal vraagstukken beantwoord, om op die manier beter en bewuster om te gaan met personen met dementie. Als diëtist ben ik geen handelaar, maar werd ik wel betrokken bij het project en mee gehuldigd.
Uiteraard kom je als diëtist in aanraking met personen met dementie, aangezien deze, zeker in een gevorderd stadium, ook met eetproblemen geconfronteerd worden. Maar is er buiten deze eetproblemen nog een andere link met voeding? Kan voeding gebruikt worden ter preventie van de ziekte van Alzheimer, of van dementie in het algemeen? Of kan, eens vastgesteld, de ziekte vertraagd worden?
In The Lancet (Prevention and management of dementia: a priority for public health, The Lancet, Vol 390, 16/12/2017, p.2614-2615) lezen we dat er 9 potentiële risicofactoren zijn, in verschillende levensstadia, die, indien ze geëlimineerd worden, in één derde van de gevallen dementie kan voorkomen. De risicofactoren waarover het gaat zijn een laag opleidingsniveau tijdens de kinderjaren, gehoorverlies, hoge bloeddruk, obesitas, roken, depressie, fysieke inactiviteit, sociale isolatie en diabetes. Uiteraard is het niet altijd mogelijk om al deze risicofactoren te voorkomen, maar vaak is dit effectief wel mogelijk, en vraagt dit een aanpassing van het voedingspatroon of van de levensstijl in het algemeen.
Kijken we naar de adviezen van de Hoge Gezondheidsraad van België met betrekking tot de nutritionele behoeften voor patiënten in een vroeg stadium van de ziekte van Alzheimer, dan lezen we dat in België 10% van de 65-plussers en 50% van de 85-plussers getroffen wordt door dementie, dat er geen specifieke nutritionele behoeften zijn voor personen in een vroeg stadium van de ziekte van Alzheimer, maar dat er wel aanwijzingen zijn dat een gezonde levensstijl, met inbegrip van een gezonde voeding, voldoende lichaamsbeweging en een gezond gewicht een preventieve invloed hebben op de ziekte.
In de wetenschap dat er om de 3 à 4 seconden ergens ter wereld iemand de diagnose van dementie krijgt, ofwel bijna 10 miljoen nieuwe diagnoses per jaar (cijfers van de WHO) en men er voorlopig nog niet in geslaagd is om medicatie te ontwikkelen waarmee dementie, of de ziekte van Alzheimer kan genezen worden, loont het zeker de moeite om een blik te werpen op de preventieve richtlijnen.
Calorieën
Een gezonde BMI is belangrijk, zeker voor ouderen. Een te laag lichaamsgewicht
is niet goed voor de gezondheid. Ouderen met een te laag lichaamsgewicht voelen
doorgaans minder de behoefte om zich te voeden. Bij een neurodegeneratieve
aandoening, zoals de ziekte van Alzheimer, wordt dit nog eens extra versterkt. Aan
de andere kant kan een overdreven calorierijk dieet, of een voeding met veel
verzadigde vetten het metabool syndroom in de hand werken. Het metabool
syndroom wordt vaak gekenmerkt door ontsteking, obesitas, diabetes en hoge
bloeddruk en via insulineresistentie lijkt dit ook een achteruitgang van het
cognitieve vermogen in de hand te werken. Personen met een normale of licht verhoogde BMI zijn dus in het voordeel als het
gaat over de preventie of het beginnende stadium van de ziekte van Alzheimer.
Voedingssupplementen
met antioxidanten en ontstekingsremmende stoffen
Wanneer we het over deze stoffen hebben, doelen we vooral op vitamine E,
omega-3-vetten en vitamines in het algemeen. Op korte termijn zijn er
veelbelovende studies, maar op de lange termijn, zijn de resultaten van
supplementen vaak verwaarloosbaar. Let op! We spreken hier over suppletie. Een
gezonde voeding bevat wel degelijk voldoende vitamine E, omega-3-vettten en
vitamines en mineralen in het algemeen. Wanneer we spreken over suppletie, dan
gaat het over een hoge dosis, die naast een gezonde voeding als extra wordt
toegediend. Wanneer er hoge doses van dergelijke supplementen toegediend
worden, dan moet je er ook rekening mee houden dat deze mogelijk een toxisch
effect hebben, of interfereren met bepaalde medicijnen en de doeltreffendheid
ervan verminderen. Kortom, nuttige voedingsstoffen halen uit een gezonde
voeding is OK, maar supplementen zijn
doorgaans overbodig.
Groenten en fruit
Verschillende studies hebben er al op gewezen dat 200g groenten per dag of meer geassocieerd zijn met een lager risico op dementie en een tragere
cognitieve achteruitgang bij het ouder worden. Het duidelijkste verband is
te zien met koolsoorten, peulvruchten en
groene bladgroenten. De consumptie van fruit lijkt geen verband te hebben
met het risico op dementie.
Voedingspatronen
Net als bij verschillende andere ziektebeelden, heeft ook bij de ziekte van
Alzheimer het volgen van een Mediterraan dieet een beschermende invloed op het
ontwikkelen van de ziekte. Een Mediterraan dieet is geassocieerd met een
tragere cognitieve achteruitgang in het algemeen. Ter opfrissing: bij het Mediterraan dieet vormt plantaardig
voedsel de basis, met een hoge inname van fruit, groeten, volle granen en noten
en daarnaast zuivel (met de nadruk op yoghurt en kaas) en olijfolie. Verder is
er een gemiddelde inname van vis, gevogelte en eieren en een lage inname van
rood vlees. Ook een lage inname van wijn bij de maaltijd wordt soms bij het
Mediterraan dieet gerekend. Volgens Alzheimer Nederland zou een lichte
alcoholconsumptie van maximaal 1 glas per dag ook niet nadelig zijn voor het
ontwikkelen van de ziekte. Een hogere alcoholconsumptie verhoogt dan weer het
risico op kanker en hart- en vaatziekten en wordt bijgevolg afgeraden. Wanneer
je gaat kijken naar de huidige voedingsdriehoek, dan zie je dat ook deze
gebaseerd is op de Mediterrane voedingsgewoonten.
Levensstijl
Niet alleen voeding, maar ook beweging
heeft een gunstig effect op het behouden van de cognitieve vaardigheden.
Beweging kan heel breed gezien worden en omvat zowel uithouding,
spierontwikkeling, stretching als evenwicht. Hoe jonger men met de training begint (als kind of jongere, voor de
leeftijd van 20 jaar), hoe groter de
impact is, maar ook wanneer men pas in het beginstadium van de ziekte
begint te trainen, zouden de mechanismes nog steeds efficiënt zijn.
Bovendien is het gemeenschappelijk resultaat van gezonde voeding én beweging
groter dan de resultaten van gezonde voeding of beweging afzonderlijk. Zelfs
een aantal erfelijke vormen van dementie kunnen omzeild worden met een
combinatie van gezonde voeding en beweging!
Conclusie
Wetende dat dementie vooral de oudere generatie treft, dat onze bevolking enorm
vergrijst, met een enorme toename van het aantal personen met dementie tot
gevolg. En wetende dat dementie voorlopig nog niet genezen kan worden, is het
belangrijk om te focussen op preventie. Een
gezonde levensstijl, met inbegrip van een gezonde voeding en beweging heeft
vele voordelen. Eén van deze voordelen is dat het preventief werkt tegen het ontwikkelen van de ziekte van Alzheimer en
dementie in het algemeen. Dit lijkt me een belangrijke extra reden om te
focussen op die gezonde levensstijl, niet alleen voor onszelf, maar ook voor
onze kinderen en kleinkinderen. Jong geleerd is immers oud gedaan en zelfs wat
we doen op jonge leeftijd kan nog een gunstig effect hebben op onze oude dag!
